„Bandera Polska”

Pierwszy w odrodzonej Polsce tytuł poświęcony sprawom morskim, jego premierowy numer datowany jest na maj 1919 roku, a więc wydany zaledwie pół roku po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w czasie tworzenia zrębów państwowości oraz kształtowania granic i porządku publicznego. Ukazało się zaledwie 5 numerów, ale pismo odcisnęło trwały ślad na świadomości morskiej ówczesnych elit. Kiedy pierwszy numer pisma ukazywał się 2 maja na rynku, trwała jeszcze wojna polsko-bolszewicka i niejasny był jej rezultat, co świadczy o
dalekowzroczności założycieli tytułu i ich chęci budowania nowego państwa.
„Bandera Polska” to pismo, które za cel stawiało sobie informowanie o najważniejszych sprawach związanych z morzem i gospodarką morską z punktu widzenia eksperckiego, stawiało liczne pytania problemowe i dawało na nie wyczerpujące odpowiedzi. Trudno mówić o szerokim odbiorze społecznym pisma wydawanego w tym czasie, a poświęconego tematyce, która w świadomości Polaków nie istniała przez prawie 150 lat i nie miała szans za większe społeczne zainteresowanie.
W podtytule znajdował się zapis: „czasopismo poświęcone sprawom żeglugi polskiej, organ Towarzystwa Bandera Polska”. Redakcja w artykule uzasadniała konieczność powołania nowego pisma w sposób oczywisty wskazując na niepodległość gospodarczą i korzyści wynikające z możliwości tworzenia własnej gospodarki morskiej.

Pismo jak na ówczesne czasy było imponujące, 80, staranna szata graficzna oraz wysoki poziom merytoryczny zamieszczonych artykułów. Redaktorem był Leon Władysław Biegeleisen, a szefem działu artystycznego został malarz i grafik Włodzimierz Nałęcz, autor wielu ilustracji zamieszczanych w kolejnych wydaniach. Siedziba redakcji mieściła się w Warszawie, początkowo przy ulicy Kruczej 47a, następnie przy ulicy Królewskiej 16, by ostatecznie zająć lokal przy ulicy Marszałkowskiej 63, w siedzibie wydawcy, Ligi Morskiej i Rzecznej.

Pojedynczy egzemplarz „Bandery Polskiej” kosztował 5 marek polskich, reklam w nim nie było poza okładkową, w której reklamowano zakład krawiecki jednego z członków Towarzystwa.
Czas powstania pisma to początek polskiej państwowości po 123-letniej przerwie spowodowanej zaborami. Bardzo wiele spraw związanych z odbudową państwa wymagało pilnego działania, a wszystkie problemy wydawały się priorytetowe. Wokół pisma skupiła się grupa wizjonerów planujących szeroko zakrojone działania związane z morzem i obronnością. Dostrzegano w tym gronie nie tylko potrzebę szybkiej odbudowy dróg wodnych i włączenia ich do systemu komunikacyjnego, ale także zajęto się w sposób metodyczny planowaniem na długie lata, kreśleniem dalekosiężnej wizji nowoczesnej floty handlowej, stworzeniem marynarki wojennej, szkolnictwa morskiego czy budowy dróg
wodnych. 1 Pismo padło ofiarą ówczesnej bardzo niestabilnej sytuacji politycznej i
gospodarczej, ponieważ po wydaniu zaledwie dwóch numerów zmuszone zostało do zawieszenia działalności, co redakcja wyjaśnia czytelnikom w numerze 1/1921, który ukazał się po ponadrocznej przerwie: „Rozpoczynamy pracę, przerwaną wśród najcięższych warunków wydawniczych, olbrzymiej drożyzny papieru i druku, która poprzednio uniemożliwiała nam kontynuowanie wydawnictwa. Jeśli obecnie przystępujemy ponownie do stałego wydawania „Bandery Polskiej” to czynimy to w przeświadczeniu, iż jedyne pismo na ziemiach polskich poświęcone sprawom żeglugi polskiej jest w chwili obecnej decydującej
walki o dostęp do morza niezbędne.” 2 Pismo nieoczekiwanie powróciło na rynek z początkiem 1921 roku, ale zdołano wydać zaledwie trzy numery: styczniowo-lutowy, marcowo-kwietniowy oraz majowo-sierpniowy, po czym tytuł zniknął z rynku bez uprzedzenia. Próbowano go odtworzyć w kolejnym roku, ale już bez powodzenia.

1 (ba), „Memorjał Ligi Żeglugi Polskiej do Wysokiego Sejmu”, „Bandera Polska” nr 2/1919
2 (ba), „Od Wydawnictwa”, „Bandera Polska” nr 1-2/1921

„Bandera Polska” od początku swego istnienia ukazywała się nieregularnie, numer pierwszy wydano w maju, drugi w lipcu, a na kolejne trzeba było czekać prawie półtora roku, wydano je dopiero w 1921 roku. Także cena zmieniała się w tym czasie radykalnie, a jej zmiany wywołane były kryzysem gospodarczym i inflacją. Pierwsze dwa numery kosztowały 5 marek, kolejne trzy już 100 marek, co trzeba uzasadnić szalejącą wówczas inflacją i niekontrolowanym wzrostem cen.
„Bandera” to tytuł, który wywarł ogromny wpływ na postrzeganie spraw morza w Polsce w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości, głównie w sferach władzy, pomimo faktu, że wydano zaledwie pięć numerów. Tytuł bardzo opiniotwórczy, o charakterze informacyjnym i publicystycznym, prezentujący bardzo dojrzale tematykę morską w różnych jej aspektach. Pozbawiony zupełnie elementów agitacyjnych, koncentrował się na założonej problematyce w sposób analityczny, pogłębiony, zmuszający do refleksji. Nie było to z pewnością pismo
masowe, ale miało zupełnie inne zadania i rolę swoją wypełniło w czasach kształtowania się gospodarki morskiej odrodzonej Polski. Pismo miało wyważony układ graficzny, nie epatowało wielkimi barwnymi ilustracjami, w całym pierwszym numerze było ich zaledwie kilka i to czarno-białych, ale skoncentrowało się na publikacji kilku ważnych problemowych
artykułów mających wzbudzić dyskusję w gronie czytelników, osób wpływowych w swoich środowiskach. Artykuły były obszerne, ilustrowane, złamane jednoszpaltowo na wąskich kolumnach. Zamieszczono w nim niezwykle istotne teksty na tematy najważniejsze w środowisku zajmującym się kształtowaniem polityki morskiej nowego państwa. Poczesne miejsce zajmowały teksty o pożytkach płynących z regulacji Wisły, co uważano za wielkie inżynierskie wyzwanie. 3 Prezentowano także sieć dróg

3 Marian Wojtkiewicz, „Czy można Wisłę natychmiast uspławnić”, „Bandera Polska” nr 1/1919, Marian Wojtkiewicz, „Geneza projektu mechanicznego uspławnienia Wisły”, „Bandera Polska” nr 5-8/1921

śródlądowych odrodzonego państwa by pokazać potencjał tkwiący w polskich
rzekach. 4 Ważny był również artykuł problemowy na temat polskiej floty
handlowej, który wywołał ożywioną dyskusję. 5 Zajmowano się także kwestiami
może mniej ważnymi z gospodarczego punktu widzenia, ale istotnymi z
powodów symbolicznych, dotyczące bandery odradzającej się floty 6 . Wiele
miejsca poświęcono konieczności budowy polskiego portu, gdyż Gdańsk wskutek
Traktatu Wersalskiego został włączony do Wolnego Miasta pod administracją
niemiecką i słusznie przewidywano narastające kłopoty. W materiale
poświęconym tej kwestii jako cztery najważniejsze warunki dla polskiego portu
wskazano:, że musi on wyłącznie należeć do Polski, być dostatecznie wielkim,
urządzonym współcześnie i odpowiadać ogólnym potrzebom kraju. 7 Odpowiedzią
na zagrożenia pojawiające się na łamach pisma były konkretne propozycje
rozwiązania problemów. Postulowano rozbudowę portu w Tczewie, który w
początku odrodzenia Polski zyskał charakter portu morskiego, ale też kreślono
wizję budowy nowego polskiego portu nad Bałtykiem, który uniezależniłby
Polskę od rosnących wpływów niemieckich. 8 Autorzy publikowanych tekstów
akcentowali korzyści płynące z faktu posiadania dostępu do morza i kreślili
korzyści wynikające z możliwości rozwoju gospodarki morskiej. Podkreślano, że
ważne jest nie tylko posiadanie wybrzeża i portów, ale również infrastruktury
towarzyszącej w postaci nabrzeży, dróg dojazdowych i sprawnego systemu
komunikacyjnego w głębi lądu, który będzie w stanie obsłużyć port. 9 W ten nurt
publicystyki autorów pisma wpisywał się doskonale materiał na temat
projektowanych kanałów żeglugowych w Polsce, które miały w znaczący sposób
wpłynąć na poprawę komunikacji. Już wówczas dostrzegano konieczność

4 Jerzy Kurnatowski, „Polska sieć wodna”, „Bandera Polska” nr 1/1919
5 Kazimierz Porębski, „Niektóre warunki zdrowego rozwoju narodowej floty handlowej, „Bandera Polska” nr
1/1919

6 Włodzimierz Nałęcz, „Jak powinna wyglądać bandera polska”, „Bandera Polska” nr 1/1919
7 Tadeusz Tillinger, „Port polski na Bałtyku”, „Bandera Polska” nr 3-4/1921
8 Tadeusz Tillinger, „Port morski w Tczewie”, „Bandera Polska” nr 1-2/1921, str. 28-33, Tadeusz Tillinger,
„Pierwszy polski port morski”, „Bandera Polska” nr 5-8/1921
9 Bronisław Chodkiewicz, „Dostęp do obcych mórz”, „Bandera Polska” nr 2/1919

budowy systemu dróg wodnych wskazując na duże koszty budowy, ale
późniejsze niskie nakłady na utrzymanie sieci wodnej oraz niebagatelne korzyści
wynikające z posiadania takiego systemu komunikacji. Kanał Węglowy,
Zachodnio-Wschodni, Małopolski i sieć kanałów Warszawskich oraz kanał
Warszawa-Bug, będącego w istocie przodkiem Kanału Żerańskiego, notabene
jedynej zrealizowanej, dopiero w okresie PRL, inwestycji hydrotechnicznej z tego
katalogu. 10

Wprawdzie sprawy żeglarskie stały się od początku marginesem w
tematyce pisma, to jednak numer marcowo-kwietniowy z 1921 roku przyniósł
ciekawy materiał podnoszący konieczność zunifikowania nazewnictwa
żeglarskiego, o co zabiegało środowisko. 11 Materiał ten wywołał wiele
komentarzy, także prasowych, w których nie negując zasadniczo konieczności
dokonania unifikacji, wskazywano na wiele niekonsekwencji w podjętej pracy i
wskazywano inne rozwiązania w konkretnych kwestiach. Redakcja nie stroniła
również od materiałów krajoznawczych, czego przykładem jest bardzo obszerny
reportaż ze spływu Wisłą, który w 1919 roku miał pierwszą część, a do
kontynuacji nie powrócono po reaktywacji tytułu dwa lata później. 12 Podobny
charakter, choć nieco bardziej teoretyczny, miał cykl artykułów omawiający
charakter żeglugi po Kresach Wschodnich, w którym autor, Roman Ingarden,
kreślił charakterystyczną kreską opis życia na szlakach wodnych regionu i w
sposób bardzo sugestywny opisywał korzyści płynące z wykorzystania tych
dróg. 13 Materiał był bardzo obszerny, wymagał więc podzielenia go na części,
czego redakcja dokonała ze szkodą dla całości z uwagi na wysoce
niezadowalający zasób materiału ilustracyjnego do tekstu. W tym cyklu
zaprezentowano także obszerny artykuł o Kanale Augustowskim jako o

10 Jerzy Kurnatowski, „Polska sieć wodna” „Bandera Polska” nr 1/1919, Tadeusz Tillinger, „Projektowane
kanały w Polsce”, cz. 1. „Bandera Polska” nr 3-4/1921, cz. 2. „Bandera Polska” nr 5-8/1921,
11 Yachtsman, Polskie słownictwo żeglarskie”, „Bandera Polska” nr 3-4/1921
12 Stanisław Łęgowski, „Z biegiem Wisły”, „Bandera Polska” nr 2/1919
13 Roman Ingarden, „Drogi wodne na Kresach Wschodnich Polski”, „Bandera Polska” nr 1- 2/1921,
„Bandera Polska” nr 5-8/1921

przykładzie wielkiego poprzez swoją dalekowzroczność przedsięwzięcia
gospodarczego przynoszącego konkretne korzyści gospodarcze dla kraju, a okazją
do publikacji tego tekstu było zbliżające się 100-lecie rozpoczęcia budowy kanału
przypadające na rok 1924. 14
Odrębną grupą zagadnień był rozwój floty handlowej jako warunek
konieczny rozwoju gospodarki morskiej. Na ten temat pisano niemało, a
konkluzją wszystkich materiałów opublikowanych na łamach „Bandery Polskiej”
była narastająca w bardzo szybkim tempie konieczność budowy własnej floty w
celu sprostaniu wyzwaniu gospodarczemu oraz szukaniu nowych rynków zbytu
na wyroby polskie. 15 W piśmie zaskakiwało wyraźne zaznaczenie tematyki
śródlądowej, zwłaszcza w pierwszym roku istnienia pisma, należy jednak wziąć
pod uwagę, że sprawy gospodarki morskiej zyskały na znaczeniu, także w prasie,
dopiero po podjęciu przez rząd RP decyzji o budowie portu morskiego w Gdyni,
a miało to miejsce w 1922 roku, kiedy „Bandera Polska” zniknęła już z rynku.
Gospodarka morska była oczywiście na łamach pisma dominująca, a
autorami tekstów było liczne grono autorów zewnętrznych, o zróżnicowanych
poglądach, ale wszyscy prezentowali głęboką troskę o rozwój gospodarki i stan
zapóźnienia w tej mierze. Tematyki Ligi Morskiej nie było wiele, ale w latach
1919-21, kiedy tytuł ukazywał się na rynku, Liga Morska dopiero raczkowała i
nie była jeszcze organizacją ani silną ani masową, w związku z tym nie
poświęcano jej działalności wiele miejsca.
„Bandera Polska” wypełniła swoją misję informowania w sposób rzetelny
o najważniejszych problemach gospodarczych związanych z żeglugą, jej
znaczenie było tak duże, że nawet po latach często na łamach innych pism tego
segmentu przywoływano teksty i opinie wybranych autorów jako ilustrację
niezależności i obiektywizmu dziennikarskiego.

14 Roman Ingarden, „Drogi wodne na Kresach Wschodnich Polski – Kanał Augustowski”, „Bandera
Polska” nr 3-4/1921
15 Czesław Petelenz, „Nasza marynarka handlowa”, „Bandera Polska” nr 1-2/1921, Stanisław Łęgowski, „Nasza
marynarka handlowa a konwencja polsko-gdańska”, „Bandera Polska” nr 3-4/1921

Ewolucja podtytułów:
 „Bandera Polska – czasopismo poświęcone sprawom żeglugi polskiej,
organ Towarzystwa Bandera Polska”

Marek Słodownik
Rok Prasy Morskiej to akcja mająca na celu uczczenie 100. rocznicy wydania pierwszego
polskiego czasopisma morskiego. Jej celem jest przybliżenie zagadnień związanych z
czasopiśmiennictwem morskim w odrodzonej Polsce i pokazanie współczesnemu czytelnikowi
wybranych tytułów prasowych o tematyce morskiej i żeglarskiej. Pomysłodawcą akcji jest red.
Marek Słodownik.

Organizator: wodnapolska.pl, Oficjalny Partner: Henri Lloyd Polska
Współorganizatorzy: żeglarski.info, tawernaskipperow.pl, zeszytyzeglarskie.pl,
zeglujmyrazem.com, sailbook.pl, periplus.pl, port21.pl, polskieszlakiwodne.pl, marynistyka.pl,
portalzeglarski.pl, dobrewiatry.pl, ktz.pttk.pl, hermandaddelacosta.pl, Komisja Kultury, Historii
i Odznaczeń PZŻ,

1 of 5