Dzisiaj chciałbym przedstawić typy żagli i ich zastosowanie oraz podstawowe materiały z których wykonuje się żagle. Na początku chciałbym się skupić na materiałach używanych do szycia żagli. Dawniej żagle były wykonywane z naturalnych włókien, głównie to były włókna bawełniane. Były one używane jeszcze na początku XX wieku, jednak ich niska sprawność i duży ciężar własny sprawił że żaglomistrze zaczęli używać nowych materiałów. Dzisiaj możemy spotkać jeszcze żagle bawełniane na starych oldtimerach lub jak ktoś był w harcerskiej drużynie wodnej to mógł zobaczyć takie żagle w składanych kajakach typu „Neptun”.
Na zdjęciu jest widoczny składany kajak typu Neptun z bawełnianym fokiem
Najbardziej popularnym materiałem na żagle jest tzw. dakron czyli syntetyczne włókno poliestrowe, które ma podobne właściwości mechaniczne do płótna. Większość żagli turystycznych jest wykonanych z tego materiału, jest on powszechnie dostępny i stosunkowo tani. Obecnie są już dostępne na rynku zestawy naprawcze, które mają formę samoprzylepnej taśmy dakronowej. Dzięki temu możemy sami zreperować tymczasowo małe rozdarcia na żaglu. Aktualnie mamy dostęp do całej gamy nowoczesnych materiałów syntetycznych i kompozytowych. Możemy wyróżnić laminaty poliestrowe o różnych nazwach handlowych, na uwagę zasługują tutaj żagle wykonane z kevlaru dość powszechnie stosowane w jachtach regatowych. Na niektóre żagle wymagany jest materiał o niskiej masie i tutaj możemy wyróżnić tkaniny nylonowe o gramaturze poniżej 35 g/m^2. Na materiały są nanoszone specjalne powłoki o różnych właściwościach. Najczęściej stosowanymi są powłoki które chronią żagiel przed szkodliwym wpływem promieniowania UV, dzięki takiej ochronie żywotność żagla wzrasta nawet do 50 %. Ważną własnością jest także zabezpieczenie tkaniny przed chłonięciem wody i tutaj zastosowanie znajduje teflon którym pokrywa się żagle. W specjalnych warunkach zastosowanie znajdują materiały kompozytowe będące mieszanką różnych dostępnych tkanin i materiałów. Taki zabieg przynosi bardzo dobre rezultaty i pozwana na zoptymalizowanie właściwości a przede wszystkim wagi żagli co ma kolosalne znaczenie podczas startów regatowych.
Przykład powszechnie stosowanych żagli dakronowych
Chciałbym teraz przejść do omówienia podstawowych żagli, ich właściwości i zastosowania. Głównym i najważniejszym żaglem na jachcie jest grot. To on jest głównym napędem jednostki pływającej. Jak wiemy może on występować jako jedyny żagiel na jachcie i wtedy mówimy że taka jednostka jest otaklowana jako ket. Grot ma także duży wpływ na nawietrzność jachtu czyli skłonność do skręcania do linii wiatru. Jeżeli chodzi o zastosowanie grota ze względu na wiatr jest to chyba jeden z nielicznych żagli który może być stosowany niemal w każdych warunkach wiatrowych jeżeli chodzi o siłę wiatru i kurs względem wiatru. Jeżeli chodzi o siłę to należy dobrać odpowiednią gramaturę materiału i w razie potrzeby zmniejszyć powierzchnię żagla poprzez założenie refów lub zmianę grota na grot sztormowy tzw. trajsel. Grot zazwyczaj jest mocowany w likszparze masztu za pomocą likliny lub pełzaczy. Obecnie częściej stosuje się pełzacze do mocowania żagla gdyż jest to bardziej skuteczny sposób. Grot jako jedyny żagiel posiada także listy usztywniające które są zamocowane w specjalnych kieszeniach na żaglu. Listwy są wykonane z drewna lub tworzywa sztucznego i zapobiegają tzw. „wytrzepaniu się” liku wolnego czyli mówiąc wprost nadają większą sprawność żagla i zapobiegają uszkodzeniom mechanicznym.
Grot z widocznymi listwami usztywniającymi
Drugim najbardziej znanym i powszechnym żaglem jest fok. Należy on do grupy sztaksli czyli przednich żagli mocowanych na sztagach. Fok jest mocowany na stalówce za pomocą raks, karabińczyków a obecnie najpopularniejszym rozwiązaniem jest mocowanie foka za pomocą likliny na sztywnym sztagu wyposażonym w urządzenie do rolowania tzw. rolfoka. Jeżeli fok jest zamocowany na rolerze do lik wolny i lik dolny jest obszyty nieprzezroczystą tkaniną, która po zrolowaniu żagla chroni go przed promieniami słonecznymi wydłużając jego żywotność. Fok jest odpowiedzialny za zjawisko zawietrzności jachtu czyli za odpadanie od linii wiatru. Do rodziny foków możemy zaliczyć foka sztormowego stosowanego w żegludze w trudnych warunkach. Jest on dużo mniejszy od swojego normalnego foka i dużo bardziej wytrzymały co uzyskano przez dodatkowe banty czyli wzmocnienia na żaglu oraz zwiększenie gramatury materiału. Na uwagę zasługuję również fok samohalsujący który jest wyposażony w prowadnicę umieszczoną na pokładzie dziobowym. Wykonując zwrot przez sztag fok sam zmienia hals – jest to bardzo pomocne w samotnej żegludze oraz w pływaniu z mniej doświadczona załogą.
W grupie sztaksli bardzo przydatnym żaglem jest genua. Żagiel ten jest stosowany w żegludze ostrymi kursami. Posiada większą powierzchnię niż zwykły fok, jego róg szotowy często przekracza granicę masztu. Żagiel często używany w żeglarskie morskim, sprawia że jacht szybciej płynie poprzez zwiększenie jego powierzchni która może równać się powierzchni grota.
Na zdjęciu jest widoczna genua wyraźnie zachodząca na grota
Kolejnym ze sztaksli jest kliwer. Kliwer swoją budową jest dość zbliżony do foka jest posiada on większe wycięcie przy roku halsowym. Może być stosowany przy różnych kursach względem wiatru. W skład sztaksli wchodzi jeszcze więcej żagli ale one są głównie stosowane na żaglowcach i ich nazewnictwo ma związek z kolejnością postawienia ich od sztagu.
Teraz chciałbym przejść do żagli używanych w kursach pełnych czyli fordewindzie i baksztagu. Są to duże i spektakularne żagle zwane spinakerami. Spinaker jest to żagiel który swoim kształtem przypomina wielki balon. Jest on używany głównie w jachtach regatowych ze względu na trudności w jego postawieniu i sterowaniu. Jak już pisałem wyżej tkaniną używaną do produkcji spinakerów jest nylon o niskiej gramaturze przez to żagiel jest lekki i cienki co powoduje podatność na uszkodzenia mechaniczne. Na łódkach regatowy w kadłubie jest specjalny rękaw w którym jest schowany spinaker aby umożliwić szybkie stawianie i zrzucane tego żagla. Do sterowanie spinakerem służą brasy. W zależności od halsu do jednego z rogów szotowych jest zapinany spinakerboom. Powierzchnia spinakera często przewyższa podstawową powierzchnie podstawowego ożaglowania jachtu. Przed postawieniem spinakera należy zrzucić wszystkie inne przednie żagle.
Na zdjęciu są widoczne spinakery – żagle do kursów pełnych
Bratem spinakera jest genaker czyli jego asymetryczna odmiana. Genaker służy do pływanie tylko kursem baksztag, w fordewindzie pracuje on nie stabilnie z powodu zbyt dużego zabierania wiatru przez grota. Genaker jest dużo prostszy w obsłudze niż spinaker. Bardzo często stosowany w żeglarstwie regatowym.
Na koniec chciałem jeszcze wspomnieć o krojach żagli. W przypadku grota i foka możemy wyróżnić trzy typy krojów żagla : horyzontalny, biradalny i triradialny. Najbardziej popularnym na łódkach turystyczny jest krój horyzontalny – jest on najprostszy do wykonania i najtańszy przy zachowaniu wymaganych właściwości wytrzymałościowych. Dwa pozostałe kroje są stosowane na łódkach regatowych i wymagają one stosowania odpowiednio utkanych materiałów (włókna muszą się rozchodzić w odpowiednich kierunkach). Zastosowanie tych krojów zwiększa własności wytrzymałościowe oraz poprawiają sprawność żagli. Wzrost wytrzymałości wiąże się z korzystniejszym rozkładem naprężeń w tych żaglach.
Żagiel horyzontalny, biradalny, triradialny
Pamiętajmy żeby należycie dbać o żagle bo to one tworzą całą mistykę i romantyzm żeglarstwa. To one są motorem napędzającym jacht i dodają uroku całej jednostce. Jak to powiedział Joshep Conrad: „trzy najpiękniejsze rzeczy na świecie to kobieta w tańcu, pełnej krwi arabskiej koń w galopie i fregata pod pełnymi żaglami”. Tego się trzymajmy !
Autor: Marcin Gruszczyk
Za zgodą: www.marynistyka.pl/
